1ـ جوانی، بهار عمر
نوجوانی و جوانی بهار عمر و هنگام شکوفایی آن، و آغاز فراز و نشیبهای روحی و جسمی و رسیدن به رشد است. در این دوره کم کم شخصیت انسان شکل می گیرد و پرسشهای فکری و فرهنگی بسیاری در ذهن جوان پیدا می شود.(1) روزهای جوانی لبریز از زیبایی، نشاط، احساسات، لذتهای متنوع، تفریح، و آراستگی است. از سوی دیگر، خداجویی و خدایابی و دین باوری از ویژگیهای این دوران است. ما با درک این ویژگیها و انرژی متراکمی که در آنها وجود دارد، و با تبیین صحیح باورها و ارزشهای دینی و مذهبی، می توانیم روح ناآرام جوان را آرامش و اطمینان بخشیده و او را به نجات و کمال برسانیم.
در این نوشتار، می کوشیم تا با استفاده از آیات قرآن و آموزه های دینی و سیره عملی پیامبر و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ جوانان را به سوی قرآن کریم فراخوانیم؛ دست کم فاصله جوان را با قرآن بکاهیم و بذر وحی در دلش بکاریم.
عوامل مؤثر در تکوین شخصیت نوجوانان
والدین و مربیان باید نقش تربیتی خود را در به وجود آمدن شخصیت انسانی و اخلاقی در نوجوانان ایفا نمایند؛ زیرا شخصیت نوجوانان و جوانان در خانه و کانون خانواده شکل می گیرد و چگونگی شکل گیری آن به نحوه نگرش والدین و رفتار تربیتی آنان باز می گردد.
پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می فرماید:
«اَکْرِمُوا اَوْلادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَهُمْ یُغْفَرْ لَکُمْ.»(2)
«فرزندانتان را محترم و گرامی بدارید و رفتارشان را نیکو گردانید تا آمرزیده شوید.»
این روایت، به ارزش و منزلت کودک و نوجوان در نظام الهی اشاره دارد و پدر و مادر را شکل دهنده رفتارهای اجتماعی و فردی آنان می داند. شخصیت مطلوب، شخصیتی متعادل و متعالی و هماهنگ با تمام ابعاد وجودی نوجوان است.
پدر و مادر برای تربیت و رشد شخصیت فرزندان، باید عدالت را در میان فرزندان رعایت نمایند؛ حتی در کوچک ترین امر تربیتی، مثل بوسیدن فرزندان، باید ظرافت خاص وجود داشته باشد تا به رشد شخصیت آنان لطمه ای وارد نشود.
مردی نزد پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ نشسته بود. در همین حال پسرش وارد شد. مرد او را بوسید و روی زانویش نشاند. سپس دخترش وارد شد، دخترش را جلوی خود نشاند. پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ از این عمل تبعیض آمیز او ناراحت شد و فرمود: «چرا در میان فرزندانت عدالت و مساوات را رعایت نکردی؟» سپس فرمود:
«انّ الله تعالی یُحبُّ ان تعدلوا بین اولادکم حتّی فی القبله.»
«خداوند دوست دارد میان فرزندانتان، حتی در بوسیدن، عدالت را رعایت نمایید.»
شناخت نیاز جوانان و رفع آن
جوان باید هویت و هدف خود را بشناسد و بداند کیست و برای چه تلاش می کند؛ زیرا دشمن درصدد است هویت جوانان را از آنان بگیرد و اهداف عالی و آرمانهای آنها را از بین ببرد و افق زندگی جوانان را تیره کند و از راه تحقیر شخصیت آنان، به اغراض شوم خود دست یابد.
یکی از نیازهای جوانان، توجه نمودن به آرزوی آنان است. در جوان، آرزو داشتن عیب نیست، ولی باید آرزوهای آنان را هدایت و کنترل کرد. مقام معظم رهبری در این باره می فرماید:
«خود جوانها بزرگ ترین مسئولیتها را دارند و می توانند انجام دهند. هر جوانی دوست دارد کشوری که در آن زندگی می کند برخوردار از همه زیباییها و نیکیها باشد، دلش می خواهد جامعه متمدن داشته باشد، دلش می خواهد از پیشرفتهای علمی و عملی برخوردار باشد. این آرزوی هر جوانی است.»(3)
دبیر شورای عالی جوانان ایران به استناد یک نظرسنجی اعلام کرده است که 53 درصد جوانان، اشتغال و 36 درصد آنان ازدواج را بزرگ ترین مشکل خویش می دانند. از طرفی می دانیم کار، وسیله زندگی و به دست آوردن مال حلال است و اسلام به آن سفارش بسیار کرده است. پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می فرماید:
«طلب الحلال فریضةٌ علی کل مسلمٍ و مسلمة.»(4)
«کوشش در راه به دست آوردن مال از راه حلال، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است.»
در سخن دیگر می فرماید:
